STRES VE BEYİN
Stres denilince aklınıza pek çok şey gelebilir. Bunlardan belki de en önemlisi stres hormonlarının içerisinde olan ‘’kortizol’’ olmalıdır. Böbreküstü bezinden salgılanan kortizol vücudumuzda gerçek stres yani bir hastalık, enfeksiyon gibi hayatı tehlikeye sokan olaylarda hazırlık ve korunma fonksiyonlarını sağlar.
Stres hormonu olarak bildiğiniz adrenalin ve noradrenalini de bunlara eklemeliyiz. Tehlikeli algılandığında bu sadece iç kökenli değil dış kökenli saldırı da olabilir. Bizi koruyan sempatik sistem harekete geçerek bir dizi ardışık olay ile kortizol sentezi salınımını sağlar. Temelde kortizol hemen kan şekerini yükseltir. Savaşmak için enerji ihtiyacımızı sağlar. Tüm dokularda glikoz kullanıma hazır hale gelir. Beyin de bu konulardan biridir. Son zamanlara kadar bu dolaylı etki dışında kortizol gibi hormonların beyinde etkisi olmadığı düşünülürdü.
2000’li yılların başında kortizol ve benzer hormonların beynin hipokampus, amigdala ve temporal lob denilen bölgeler denilen bölgesinde bazı algılayıcı noktaları olduğu görüldü.
Genel stres etkisi olarak kalp hırsızın artması solunumun hızlanması ve gerekli olmayan tüm diğer sindirim başta olmak üzere gerekli olmayan fonksiyonları azaltılması tablosuna ortaya çıkar.
Son zamanlardaki stres etkilerinin uzun süreli olduğunda beyin üzerinde de olumsuz etkileri olduğu saptanmıştır. Aslında sürpriz olmayan bu etkiler uzun vadede bizim için sakıncalı durumlar yaratabilir.
Amigdala ve hipokampus limbik sistem denilen bizi biz yapan hafızadan öğrenmeye ve duygusal davranışlarımıza yön veren bölgededir.
Stres etkisi ile bu bölgelerde oluşan değişiklikler ile bakın neler olur?
- Kısa dönem hafıza da sorunlar çıkar. Yani yeni bilgi yüklenmesi zorlaşır. Bu özellikle yeni kelime öğrenme ya da var olan kelime hafızasını tam kullanamama neden olur.
- Davranışlarımızda değişiklik ve olağan dışı duygusal iniş çıkışlar olabilir.
- Sonuçta bunlara zaman içerisinde kavrama ve olaylara cevap verme konusunda gerekli zaman uzamaya başlar.
- Yine bu bölgelerin uyarılması ile gıda ve sıvı alımı kısıtlanır. Bir ölçüde anoreksi tetkilenmiş olur.
Kısacası yoğun ve uzun süreli stres sizi siz olmaktan çıkarır. Yukarıdaki etkilere bakıldığında özellikle yaşlılar ve öğrencilerin etkileneceği kolaylıkla anlaşılabilir. Stresin etkisinden kurtulmak bu etkilerin uzun dönemde kronik hastalıklara dönüşmesinde etkilidir. Stresden kurtulmak için tek başına mucize çözüm yoktur. Kişiler değişik yöntemleri denyipleyip kendilerine uygun bir yol belirlemelidirler.
KAYNAK:
EXCLI J. 2017 Jul 21;16:1057-1072.The impact of stress on body function: A review. Habib Yaribeygi , Yunes Panahi , Hedayat Sahraei, Thomas P Johnston , Amirhossein Sahebkar
