Corona salgını sırasında süper bulaştırıcılardan bahsedildiğini duymuşsunuzdur. Bu yazıda sizlere Dünya Tıp Tarihinde belki de en meşhur olan ve lanetlenmiş bir kadından bahsedeceğim. Tifolu Mary.
Önce Tifodan bahsedelim. Tifo kirli içme suları ve yiyeceklerle bulaşan bakteriyel bir hastalıktır. Hastalık etkeni Salmonella typhi adlı bir bakteridir. Genellikle salgın şeklinde ve yaz-sonbahar aylarında görülür. Dünyada her yıl 21 milyon tifo vakası görülür, 200 000 kadarı ölümle sonuçlanır. Dünya tarihinde de sayısı salgınlar görülmüştür.
Tifoyu Tifüs ile karıştırmamak gerekir. Tifüs, Rickettsia bakterilerinin etken olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Rickettsia prowazekii (Epidemik tifüs) ve Rickettsia typhi (Endemik tifüs) en sık görülenleridir. Hastalık bit ile bulaşır. Akut tifüslü insanların kanını emerek enfekte olan insan biti hastalığı diğer insanlara taşır. Savaş dönemlerinde ordularda büyük salgınlar görülmüştür.
Tifonu belirtileri; Hastalığın ilk günlerinde yorgunluk ve baş ağrısı görülür sonraki birkaç gün içinde ateş, İştahsızlık, Burun kanaması, ishal, bronşit , göğüs ve karında kırmızı lekeler görülür. Mide barsak sisteminde kanama yapar. Ayrıca kalp ve akciğerlerde hasar yapar. Sıvı kaybı giderilmesi gerekir antibiyotikler çok yararlıdır.
Mary Mallon Kuzey İrlanda’dan 12 yaşlarında Amerika’ya göç eder. Gündelik olarak evlerde temizliğe gider. Sonra ev sahiplerinden biri Mary’nin iyi bir aşçı olduğunu keşfeder. Mary artık kendini kanıtlayacağı bir meslek bulur. Başarıları dilden dile dolaşınca 1900-1907 yılları arasında New York’un zengin ailelerinde çalışır. Aileleri değiştirirken Mary’i Tifo da takip etmeye başlar.Tifo bilinen bir hastalıktır genelde fakir ve kötü koşullarda yaşayanlarda görülmektedir. Mary yanında çalıştığı ailelerden en az 20 kişi hastalanır bir kişi de ölür. Belirli bir adresi olmadan evden eve dolaşır. 1906 yılında Mary Long Charles Henry Warren’ın yazlık evinde çalışmaya başlar. Çalışmaya başladıktan kısa bir sonra önce kız sonra eşi ve bahçıvan, iki hizmetçi derken toplam beş kişiye tifo tanısı koyulur. Ev sahibi Tifonun özellikle içme suyundan kaynaklandığını düşündüğünden kontrol için New York Sağlık Müdürlüğünde çalışan mühendis George Soper’ı kontrole çağırır. Sooper bir yılı bulan araştırmalarının sonucunda aşçı Mary Malon’dan şüphelenir. Önceden çalıştığı evlerde de tifo vakaları olduğunu öğrenince olayı çözer. George Soper bulgularını 1907 yılında JAMA tıp dergisinde yayınlar. Ama Mary Malon ortada yoktur. Soper New York’da bir başka bölgede Tifo vakaları olduğunu duyunca bölgeyi araştırır. Yine karşısına Mary Malon çıkar. Bu sefer çalıştığı evlerden birinde küçük bir kız ölmüştür. Soper Mary Malon’u bulur. Mary Malon gayet sağlıklıdır. Soper ona durumu anlatır. Kendisinden idrar ve dışkı örnekleri ister. Mary Malon ise kendisini bıçakla kovalar. Soper bir doktoru yanına alarak onu ikna etmeye çalışır ama yine başarılı olamaz. Soper hatta bir kitap yazacağını ve parasal haklarını ona devredeceğini teklif etmesi bile işe yaramaz. Mary Malon taşıyıcıdır. Pişmemiş gıdalar ellediği için hastalığı bulaştırmaktadır.
Soper durumu New York Sağlık Müdürlüğüne bildirir. Sağlık Müdürlüğü ona kendisinin gelmesi için haber gönderir. Mary gelmez. Bunun üzerine Sağlık Müdürlüğü Dr.Josephine Baker’ı polis ile birlikte Mary’i yakalamaları için gönderir. Mary o kadar çok güçlük çıkartır ve direnir ki; Dr.Josephine Baker arabada üstüne oturmak zorunda kalır. Sağlık kanları uyarınca tutuklanır ve North Brother adasında karantinaya alınır.
Haftada iki kez idrar ve dışkı örnekleri verir. Testlerin bir kısmı pozitif bir kısmı negatif çıkar. Mary Malon gayet sağlıklıdır ve hiç belirti göstermez. Kendi öyküsünde salgınlardan sorumlu olmadığını söyler. Bazı kaynaklar ellerini hiç yıkamadığını itiraf ettiğini iddia ederler ama bir aşçı için pek mantıklı bir durum değildir. 1908 yılında JAMA dergisinde kendisi ile ilgili bir makale çıkınca birden ünlü birisi haline gelir. Ama kötü bir ündür bu. Artık adı ‘’Typhoid Mary’’ tifolu Mary olarak anılmaktadır.
Soper aralıklı olarak kendisini ziyaret eder. Karantinada kimse ile konuşmayan ve içine kapanmış olan bu kadına sempati duymaktadır. Soper ve doktorlar taşıyıcı durumunda kurtulması için safra kesesini almayı bile teklif ederler ama Mary kabul etmez. Mary sonunda bir dava açar. Dava ve geçen üç uzun yılın ardında etkililer Mary ile bir anlaşma yaparlar. Mary artık bir aşçı olarak çalışmayacaktır. Hastalık için kendinse önerilen tüm tedbirleri uygulayacağına dair bir kâğıt imzalar ve karantinadan çıkarılır.
Mary Malon çamaşırcı olarak çalışmaya başlar. Kazandığı para çok düşüktür. Uzun bir süre direndikten sonra adını Mary Brown olarak değiştirir ve yeniden aşçı olarak çalışmaya başlar. Aşçılık yaptığı yerlerde tifo salgınları baş gösterir. Soper peşindedir ama çok sık yer değiştirdiğinden onu bulamaz. 1915 yılında Sloane Kadın hastanesinde 20 kişi tifoya yakalanır ve 2 kişi ölür. . Hastanede çalışan Dr.Edward Craigen Soper’ı bulur ve Mary’nin hastanede aşçı olarak çalıştığını söyler. Salgın haberleri çıkınca Mary işi bırakmıştır. Polisler onu bulur ve tutuklarlar. 1915 yılında North Brother adasında yeniden karantinaya alınır. Safra kesesi ameliyatı için ikna edilmeye çalışılır ama yine kabul etmez. Mary Malon bir daha karantinadan dışarı çıkamayacaktır. İlerleyen yıllarda zaman zaman gazetelerde röportajları yayınlanır. Tıp öğrencileri kendisini meraklı gözler ile ararlar. Tüberkülozlu hastalar bile ona öcü muamelesi yapar. Hatta Dr.William Paker Mary Malon’u sergilemek için bir tıp kongresine bile götürür. Hala Tifolu Mary olarak anılmaktadır. Yıllar içinde izinli olarak şehre iner ama her seferinde geri döner.
Kendisine laboratuarda temizlikçi olarak çalıştırılır. 1938 yılında felç sonrası zatürre nedeni ile 68 yaşında hayatını kaybeder. Altmış sekiz yılın 26 senesi karantinada geçmiştir.
Öldükten sonra otopside safra kesesinde bakteri bulunduğu iddia edilse de gerçekte otopsi yapılmamış ve bedeni yakılmıştır.
Mary Malon’un kaç kişiye tifo bulaştırdığı bilinmemek ile en az 3-50 kişinin ölümünden sorumlu olduğu söylenir.
Günümüzde dolaylı 1500 kişiye Covid-19 bulaştıran kişiler olduğu düşünülürse taşıyıcılık halk sağlığı açısından tehlikelidir.
VİDEO:
https://www.youtube.com/watch?v=IArVq1MhIK8
Anahtar
sağlık haberleri,tamamlayıcı tıp,beslenme diyet,damar tıkanıklığı neden olur,damarda kireçlenme,tifo,tifolu mary,bulaşıcıhastlaıklar,tifo nasıl bulaşır,mary malon,salgın hastalık,dünyadaki büyük salgınlar,en çok öldüren salgınlar,bakteriyel hastalık,salmonella,salmonella enfeksiyonları,aşçı,aşçılar,aşçılar ve hastalık,gıdalardan bulaşan hastalıklar,kanlı ishal,kanlı ishal nedenleri,dışkıda kan,tifo neden olur,tifonedir,serdar akgün
